شناسایی منابع محلی گردوغبار (مطالعه موردی: شهرستان ملارد)

شهرستان ملارد به عنوان منطقه مطالعاتی با آب وهوایی خشک و بیابانی در غرب تهران واقع شده است. هدف از این تحقیق بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، شناسایی کانی¬ها، فلزات محلول همراه با گردوغبار بر فراز شهرستان ملارد و شناسایی منابع طوفان گردوغبار است. نمونه¬برداری رسوبات گردوغبار به كمك تله رسوب¬گير ظروف تيله¬اي به¬طور فصلی در فصول بهار، تابستان، پاییز و زمستان سال 1397 در 30 ایستگاه جمع¬آوری گردید. همچنين خاك و رسوب سطحي با استفاده از نقشه ژئومورفولوژی در 14 رخساره و در 83 مكان برداشت شد. این پژوهش بر روی ذرات ریز گردوغبار با اندازه کوچکتر از 63 میکرومتر انجام شده است. تركيبات شيميايي و فيزيكي نمونه¬ها با استفاده از روش¬هاي پيشرفته آزمايشگاهي پلاسماي جفت شده القايي_طيف¬سنج جرمی (ICP-OES)، پلاسماي جفت شده القايي_طيف¬سنج نشري(ICP-MS)، ميكروسكوپ الكتروني روبشي(SEM) جهت تعیین شکل و اندازه ذرات گردوغبار، پراش پرتوايكس(XRD) جهت شناسایی کانی-های حاضر در ذرات گردوغبار، دانه¬بندي به روش الك خشك توسط شیکر و دانه¬بندی تر به روش هیدرومتری مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. بخش عمده تركيبات شيميايي كليه ذرات گردوغبار از منيزيم، فسفر، پتاسيم، آهن، کروم، وانادیم، نیکل، لیتیم، مولیبدن، سزیم، اسکاندیم، زیرکونیم و تیتانیوم تشكيل شده است. اين عناصر در قالب كاني¬هاي رسي كوارتز، كلسيت و ژيپس با پوششي از جنس كاني¬هاي دولوميت، هماتیت و مسکووییت بودند. دارای منشأ داخلی بوده یا از مسافت نزدیک یا توسط جریان باد به منطقه حمل شده¬اند. مرفولوژي ذرات گردوغبار زاويه¬دار و نيمه مدور بوده كه مي¬تواند شاهدي بر وجود منبع محلي آنها باشد. شاخص¬های ارزيابي آلودگي در منطقه نشان داد که خاک منطقه موردمطالعه از نظر کيفيت زيست¬محيطي با توجه شاخص زمين انباشتگي شدیداً آلوده است. از نظر شاخص آلودگی عنصر کلسیم، بیشترین آلودگی در منطقه را نشان می¬دهد و کمترین آلودگی سهم لانتانیوم است. محاسبه ضريب غني¬شدگی نشان داد که کلیه عناصر مورد بررسی دارای غني¬شدگي اندک و منشاء طبیعی- انسانی دارند. نتایج حاصل از آزمون تحلیل تشخیص نشان داد که 14 ردیاب شامل Cr، Fe، Zr، K، Sc، Li، Mg، Sr، Ni، Mo، V، P و Ti توانایی بالاتری نسبت به ردیاب-های دیگر برای تفکیک منابع از یکدیگر را داشتند. براساس نتايج مدل غیرترکیبی Bayesian نتایج حاصل از ترکیب ردیاب¬ها مشخص شد که برای 14 منبع گردوغبار، بیشترین و بالاترین سهم نسبی متعلق به واحد دشت ریگی دشت سر پوشیده می¬باشد، به طوریکه در هر سه فصل بین 60 تا 4/63 درصد را به خود اختصاص داده است. همچنین، در فصل بهار فرسایش رودخانه¬ای دشت سر فرسایشی( 8/7 ) درصد و فرسایش سطحی آبرفتی پلایا و فرسایش رودخانه¬ای ناحیه مرطوب پلایا (1/6 ) درصد در تولید گردوغبار سهم دارند. کشاورزی رها شده نیز در تابستان و پائیز به ترتیب (5/9 و 9/8) درصد موثر بوده است. براساس مدل PMF سهم منبع پوسته زمين، منبع صنايع و معادن، منبع وسایل نقلیه، منبع گردوغبار جاده¬ای و منبع سوخت¬های فسیلی به ترتیب 35%، 8/25%، 15%، 5/14% و 7/9% براي گردوغبار رسوبي به عنوان منابع اصلي شناسايي گرديد. تأثير منبع وسايل نقلیه، گردوغبارجاده¬ای و پوسته زمين در شمال منطقه مورد مطالعه بیشتراز سایر نقاط است. تأثیر منابع صنایع و معادن در غرب و همچنین تأثیر سوخت¬های فسیلی در شمال¬شرقی منطقه ملارد بيش از ساير نقاط بوده است. در پایان پیشنهاد می¬گردد با توجه به فرسايش¬پذيري در تمام واحدهاي كاري منطقه مورد مطالعه به ویژه دشت ريگي که زياد تا خيلي زياد بوده و از لحاظ پتانسيل توليد گردوغبار مسئله ساز است اقدامات کنترلی مانند استفاده از بادشکن¬ها، مالچ پاشی، پلیمر تثبیت¬کننده¬ی شن¬های روان با فناوری نانو، نقش¬بند، ایجاد باران مصنوعی و غیره اقدام به کنترل آنها نمود.